Merhaba sevgili doğa meraklıları, gökyüzünden ince bir fısıltıyla gelen çağrıya kulak vermeye hazır mısınız? Bugün sohbetimize biraz hafiften ürkütücü ama bir o kadar hayati bir konu ile başlıyoruz: Akbaba kuşlarının dünyada ne durumda olduklarını — yani “dünyada kaç tane akbaba kaldı?” sorusunu hem küresel hem de yerel perspektiften ele alacağız. Bu kuşlar yalnızca doğanın “temizlik işçileri” değil, aynı zamanda farklı kültürlerde sembolik varlıklar; bu yüzden hem bilimsel veriler hem de kültürel bağlamlarla bu konuyu birlikte keşfedeceğiz.
Küresel Durum: Akbabalar Hangi Yolda?
“Akbaba” adı altında pek çok tür bulunuyor; örneğin eski dünya akbabaları (Old World vultures) Afrika, Asya ve Avrupa’da; yeni dünya akbabaları (New World vultures) Amerika kıtasında yer alıyor. ([Vulture Day][1]) Bu çeşitlilik, “kaç tane kaldı” sorusunu tek bir rakamla cevaplamayı zorlaştırıyor.
Bilimsel kaynaklar, akbaba türlerinin genel durumunun kırılgan olduğunu bildiriyor: mesela türlerin büyük bir kısmı “azalan nüfus trendi” içinde. ([Vikipedi][2]) Afrika ve Asya’daki bazı akbaba popülasyonlarında durgunluk ya da ciddi düşüş söz konusu. Örneğin Afrika’da çok sayıda akbaba türü “çoğunlukla yok oluş tehlikesiyle” karşı karşıya. ([Conservation Biology][3])
Avrupa bağlamında ise durum biraz daha umut verici: Bazı türlerde artış eğilimleri gözleniyor. Ancak bu artışlar tüm türleri kapsamayacak şekilde yerel ve sınırlı düzeyde. ([Vulture Conservation Foundation][4])
Özetle: “Dünyada tam olarak akbaba sayısı nedir?” dediğimizde elimizde güvenilir, güncel tek bir rakam yok. Veri eksikliği ve bölgesel farklılıklar bu sayıyı belirlemeyi zorlaştırıyor.
Yerel Perspektif: Türkiye ve Bölge Örneği
Yerel düzeyde bakınca, özel türler için sayılar oldukça düşük olabiliyor. Mesela Avrupa’daki bir rapora göre, bir tür olan Bearded Vulture (Kır veya Dağ Akbabası) Avrupa’daki tüm popülasyonuyla birlikte sadece binlerce birey düzeyinde. ([Vikipedi][5]) Türkiye’de ve çevresindeki coğrafyada akbaba izleme çalışmaları sınırlı olabilir ancak raporlar “çok sayıda bireyin artık görülmediğini” ya da “yuvada üreme başarısının düştüğünü” bildiriyor. ([Vulture Conservation Foundation][4])
Aynı zamanda yerel halkın akbabalara bakışı da önemli: bazı kültürlerde akbaba kuşları ölümle, çürüme ile bağdaştırılırken; diğer yandan ekosistem sağlık göstergesi olarak da görülüyor. Bu kültürel algı farklılıkları koruma çabalarında rol oynuyor.
Kültürlerarası Algılar ve Yerel Dinamikler
Akbabalar yalnızca biyolojik varlıklar değil; farklı toplumlarda sembolik anlamlar taşıyor. Örneğin Hindistan’daki Zerdüştlük inançlarındaki “Göktekiler” bir dereceye kadar akbabalara bağlanıyor. Bu durum, akbabaların yalnızca doğa göstergesi değil, kültürel miras parçası olduğunu ortaya koyuyor. (Öne çıkan bir haber olarak: akbaba nüfusundaki düşüş, bir geleneksel cenaze ritüelini tehdit ediyor.) ([The Guardian][6])
Bu nedenle, yerel düzeyde akbaba koruma stratejileri sadece biyolojiyle değil — kültür, insan algısı ve yerel topluluk davranışlarıyla da bağlantılı. Yani bir bölgede “akbaba yok oluyor” diyorsanız, bunun arkasında habitat kaybı, zehirlenme, insanların akbabalara bakışı gibi birçok dinamik olabilir.
Neden Bu Kadar Azaldılar? Ve Ne Yapılabilir?
Akbaba sayılarının azalmasının başlıca nedenleri şunlar:
Zehirlenme (örneğin ölü hayvanların içine bırakılan zehirlerle toplu akbaba ölümleri) ([Vikipedi][7])
İlaç kalıntıları (özellikle veterinerlik ilaçlarının hayvan kadavralarına geçmesi) ([Save Vultures][8])
Habitat kaybı ve gıda kaynağı azalması ([Raptors][9])
Kültürel ve toplum düzeyindeki algıların olumsuz olması – akbabaların “kötü”, “çirkin” olarak görülmesi ve korunmalarına yeterince önem verilmemesi.
Bu nedenle, hem küresel hem yerel düzeyde akbabalara yönelik koruma programları yürütülüyor: güvenli beslenme alanları, ilaç düzenlemeleri, halk bilinçlendirmesi gibi.
Toplulukça Düşünelim: Sizin Bölgenizde Durum Ne?
Şimdi size dönmek istiyorum: Sizin bulunduğunuz bölge (örneğin Türkiye ya da çevreniz) akbabalar hakkında ne kadar bilgi sahibi? Belki bir akbaba gözetleme alanı görmüş ya da “akbaba için beslenme alanı” diye bir proje duymuşsunuzdur. Bu tür deneyimlerinizi paylaşmanız hem düşündürücü hem de yerel topluluk açısından değerli.
Sizin çevrenizde akbabaları görmek yaygın mı, yoksa nadir mi?
Yerel halk akbabaları hangi gözle bakıyor sizce? Negatif mi, yoksa koruma değeri olarak mı görülüyor?
Akbabalara yönelik bir koruma çalışması duyduysanız neler yapıldığını gözlemlediniz mi?
Sonuç
“Dünyada kaç tane akbaba kaldı?” sorusu, yalnızca bir rakam arayışı değil — bize doğanın dengesi, insan‑kuş ilişkisi ve kültürlerin bu kuşlara yaklaşımı hakkında derin düşünme fırsatı sunuyor. Akbaba popülasyonlarının büyük kısmı azalma eğiliminde ve bu durum hem küresel hem yerel düzeyde kaygı yaratıyor. Ancak bazı yerlerde iyileşme sinyalleri de var. Unutmayalım ki her bir akbaba bireyi, ekosistem için bir yardımcı, doğal bir temizlikçi ve bir kültür simgesi olabilir. Siz de bu yazının altına görüşlerinizi, gözlemlerinizi ve deneyimlerinizi bırakabilirsiniz — birlikte daha güçlü bir topluluk bilinci oluşturabiliriz.
[1]: “Fact sheet – Vulture Day”
[2]: “Old World vulture”
[3]: “Another Continental Vulture Crisis: Africa's Vultures Collapsing …”
[4]: “Vulture Conservation Foundation (VCF) Wuhrst, 12 CH-8003 Zurich …”
[5]: “Bearded vulture”
[6]: “‘Our culture is dying’: vulture shortage threatens Zoroastrian burial rites”
[7]: “Lappet-faced vulture”
[8]: “New paper: India’s vulture populations have stabilised but are not …”
[9]: “African-Eurasian vultures: Distribution, status, population and …”